Luisteren met je ogen

Kunnen we eigenlijk luisteren met onze ogen? Door te observeren, te interpreteren en tussen de regels door te lezen? Luisteren we eigenlijk wel naar mensen met dementie? Luisteren we echt naar wat ze ons verbaal en non-verbaal vertellen?  

Luisteren naar mensen met dementie is niet iets wat iedereen vanzelfsprekend doet. In mijn werk als persoonlijk begeleider van ouderen met dementie kom ik maar al te vaak tegen dat er niet echt naar de bewoner wordt geluisterd… en ja… ook ik maak me er weleens schuldig aan.

Het verhaal van Meneer de Groot.
Meneer De Groot zit na de muziekavond in het verzorgingshuis nog even gezellig met een groepje vrienden na te praten. De sfeer zit er goed in, er worden grapjes gemaakt en een wijntje gedronken, het glas wijn van meneer De Groot is nog halfvol. Een verzorgende met een rood aangelopen gezicht komt met snelle passen de huiskamer in en loopt op meneer af, zij vraagt of hij misschien naar bed wil. Meneer De Groot antwoordt dat hij liever nog even in de huiskamer blijft, waarop de verzorgende antwoordt dat het misschien goed is om toch maar even om te gaan kleden, want zij heeft nu net even tijd heeft om meneer te helpen. De verzorgende wacht niet op antwoord maar in plaats daarvan loopt zij al om de rolstoel van meneer heen en duwt meneer met rolstoel en al de huiskamer uit. Meneer De Groot begint te schelden en roept dat zij een “trut” is. Tijdens het zorg moment dat volgt is meneer kortaf en werkt tijdens het omkleden behoorlijk tegen. De verzorgende komt later met een verhit hoofd de kamer van meneer De Groot uit en zegt geïrriteerd tegen een collega: “die man is toch altijd zo lastig!’.

Wat ging er mis?
Als zich zo’n situatie voordoet vraag ik me vaak af: ”Wat als we het anders aan zouden pakken?”.  Als we voor het binnengaan van een huiskamer eens even de tijd zouden nemen om stil te staan en de sfeer te proeven die er heerst. Als we even diep adem zouden halen en rustig de huiskamer in zouden lopen. Wanneer we eerst even we een kort praatje zouden maken en meneer ondertussen de gelegenheid zouden geven om zijn wijntje even op te drinken. We zouden bijvoorbeeld kunnen benoemen dat we het jammer vinden dat de avond ten einde is gekomen en meneer daarna pas kunnen uitnodigen mee te gaan naar zijn kamer. Zou Meneer De Groot zich dan niet meer gezien en gehoord hebben gevoeld?

Hoe zou het zorgmoment verlopen zijn als de verzorgende en Meneer De Groot samen een grap hadden kunnen maken?  Zou meneer dan ook geweigerd hebben om mee te gaan en hebben tegengewerkt in de zorg? Hoe zou de verzorgende het gedrag van meneer dan ervaren hebben? Zou het zorgmoment dan even lang geduurd hebben of zou het sneller zijn gegaan omdat de sfeer gezellig was en meneer daardoor graag meewerkte?  Zouden beiden echt contact met elkaar hebben gehad en het zorgmoment als prettig hebben ervaren?  

Hoe kan het anders?
Wij als zorgprofessionals zijn vaak gewend om voor anderen te beslissen, dit doen we vaak vanuit een zorg oogpunt. Een bewoner moet gedoucht worden of wij vinden dat iemand beter af is als diegene onder de mensen is. Wij willen graag dat iemand goed eet en drinkt. Allemaal dingen die noodzakelijk zijn. Maar soms verliezen wij hierdoor het welzijn uit het oog. Het is de vraag of wij de keuzevrijheid van mensen met dementie dan wel serieus nemen? Ik hoor vaak zeggen: ‘Ja, maar mensen met dementie kunnen die keuzes niet meer maken want zij overzien de gevolgen niet!”  En dat is soms waar, de gevolgen van een bepaalde keuze zijn voor iemand met dementie niet altijd goed in te schatten, maar mensen met dementie kunnen vaak prima beoordelen of zij, in het hier en nu, iets wel of niet willen en dan zullen wij daar op een goede manier mee om moeten gaan met respect voor hun wensen.

Ieder mens wil gehoord en gezien worden dus een goede vraag aan ons als professionals zou zijn: “Wat kan ik doen om ervoor te zorgen dat de bewoner zich gehoord en gezien voelt?”. En dat begint mijns inziens met aandacht… aandacht voor de mens ongeacht de dementie.

De mens achter de dementie,
Wat zou het mooi zijn als we de mens wat meer los kunnen zien van de dementie. Wie is iemand, wat vindt diegene belangrijk in zijn of haar leven. Wat als we wat meer tegemoet zouden kunnen komen aan de wensen en behoeften van het individu. Eigenlijk is daar niet eens zoveel voor nodig… een beetje aandacht en wat meer luisteren met onze oren en onze ogen! Dus vraag jezelf de volgende keer eens af: Heb ik vandaag wel echt geluisterd?”.