Liegen of meebewegen

Hoe zou het voelen om elke dag opnieuw te horen dat je man niet meer in leven is? En dat, terwijl je het gevoel hebt dat je hem vanmorgen nog hebt uitgezwaaid toen hij naar zijn werk ging…Mensen met dementie zitten vaak in hun eigen beleefwereld, wat voor anderen feitelijk niet klopt voelt voor hen als de realiteit.

Mevrouw de Bruin
Dit overkwam Mevrouw de Bruin, een 98-jarige dame met de diagnose Alzheimer. Zij was het type Moeke met haar onafscheidelijk rood geblokte schort voor. Ik zie haar nog altijd voor me, zoekend door de gangen en vragend naar haar echtgenoot. Met haar verdrietige ogen en haar vriendelijke glimlach.

Mevr. de Bruin woonde al een tijdje in het verzorgingshuis, waar ik mijn eerste baan in de zorg begon zo’n twintig jaar geleden. Aan het einde van de dag werd zij vaak onrustig en ging op zoek naar haar man. Waarvan zij verwachtte dat hij al thuis zou zijn vanuit zijn werk. Zij klampte iedereen aan die ze in het vizier kreeg aan. Met de vraag: ”Waar is mijn man?”.

Hoe het vroeger was
In die tijd was er nog minder aandacht en kennis over hoe om te gaan met dementie. Het antwoord op haar vraag was dan ook steevast: ”Uw man leeft niet meer, die is 18 jaar geleden overleden”. Ik zie nog steeds de ontreddering en het ongeloof in haar ogen terwijl zij het nieuws probeerde te verwerken.

De kracht van validatie
Gelukkig is er tegenwoordig meer kennis en aandacht voor het welzijn van de bewoner. En hebben we geleerd dat het voor het welzijn van de bewoner vaak beter is om mee te gaan in de beleving en van daaruit op een empathische manier om te gaan met de situatie. Deze methodiek noemen we Validatie.

Reflectie,
Ik vraag me nog vaak af:” Hoeveel fijner zou de laatste levensfase van mevr. De Bruin zijn geweest als wij als personeel validatie hadden toegepast, waren meegegaan in haar beleving en het gesprek met haar aan waren gegaan. Wanneer wij hadden benoemd dat wij zagen dat zij erg ongerust was. Als we haar hadden uitgenodigd voor een kop koffie. Haar hadden gerustgesteld en verteld hadden dat haar man vandaag wat later zou zijn omdat het zo druk was op het werk. Wat als we de tijd hadden genomen om haar na dit gesprek af te leiden, door een kop koffie te gaan drinken en het gesprek op een ander onderwerp hadden gebracht. Zou zij dan nog steeds zo onrustig en verdrietig zijn geweest? Ik denk van niet met de kennis van nu.

Ethisch dilemma
Toch zie ik tegenwoordig nog steeds gebeuren dat we in de begeleiding te weinig gebruik maken van Validatie. Dit heeft denk ik twee redenen.

-Ten eerste vraagt het toepassen van validatie om bepaalde eigenschappen van ons als zorgpersoneel. De belangrijkste zijn denk ik inlevingsvermogen, oplossingsgerichtheid en creativiteit. Dit heb je nodig om bepaalde situaties om te kunnen buigen. Niet iedereen heeft deze eigenschappen van nature in huis, en zij zijn moeilijk aan te leren.

-Ten tweede roept het gebruik van Validatie bij veel medewerkers een dilemma op. We willen eerlijk zijn tegen een bewoner en hebben het gevoel dat we liegen. In het geval van mevrouw de Bruin weten we natuurlijk allemaal dat haar echtgenoot niet meer thuis zal komen. En daar wringt het. Ons geweten speelt op. We hebben het gevoel dat we liegen, en dat voelt niet goed. Dit is een ethisch dilemma waar veel medewerkers moeite mee hebben en dat is heel begrijpelijk.

Maar ik zou toch willen pleiten voor het welzijn van de bewoner, want door mee te bewegen met de belevingswereld van de bewoner kun je zoveel leed en onrust voorkomen. En soms denk ik stiekem:

Hoe fijn zou het zijn, dat ondanks je man al achttien jaar geleden is overleden, je toch rustig een kopje koffie kan drinken met een lieve verzorgende, in het vertrouwen dat je man zo meteen thuiskomt en er niets aan de hand is. In plaats van de rest van de middag en avond in ongerustheid en angst door te brengen, zoekende op de gangen naar de man die niet meer thuiskomt. Dus bij deze zou ik willen vragen: Wat zou jij doen in deze situatie? Wat weegt voor jou zwaarder? Het knagende schuldgevoel van jezelf of het levensgeluk van de ander?

Kernprincipes van Validatie
Hieronder beschrijf ik in het kort de kernprincipes van validatie en hoe die toegepast hadden kunnen worden bij mevrouw de Bruin.

1. Meebewegen in de beleving
   Door mee te bewegen in de beleving (“U maakt zich zorgen om uw man”), in plaats van te corrigeren (“Uw man leeft niet meer”) zorg je ervoor dat de onrust verminderd en de bewoner zich gehoord en gezien voelt.

2. Empathisch reageren
   Door begrip te tonen voor emoties en behoeften (Ík begrijp dat u ongerust bent, omdat uw man er nog niet is”), erken je het gevoel van de bewoner.

3. Meebewegen in de situatie
   Door mee te bewegen in de situatie (“wellicht is uw man iets later omdat het druk is op het werk”) Bied je rust en veiligheid.

4. Kleine stapjes en praktische oplossingen
   Door het klein en overzichtelijk te houden, voorkom je dat de bewoner overweldigd raakt door de emoties. (“ík ga uitzoeken waar uw man blijft”)
   (“Uw man komt vandaag wat later, zullen zij dan maar even een kopje koffie nemen?”

5. Voorkomen van herhaald verdriet
   Door validatie toe te passen, in plaats van het steeds herhalen van pijnlijke feiten, voorkom je dat de bewoner steeds opnieuw verdriet onrust en angst ervaart.

6. Welzijn
   Validatie is een methodiek die welzijn bevordert door empathisch en persoonsgericht te werken.

Bronnen en literatuur:

• Feil, N. (Validation: Respectvol omgaan met gedesoriënteerde ouderen)

• Feil, N. (De validationmethode in de praktijk)

• Ethische dilemma’s bij dementie – Zorg voor Beter